Klimatske zone

Na našoj planeti ne postoje dve lokacije koje imaju identičnu klimu, ali zato postoji više obazaca koji opisuju klimatske zone. Antički Grci su razvili prostu šemu. Ističući vezu između temperature i geografske širine oni su podelili Zemlju na pet velikih istočno-zapadnih zona ili klima: dve ledene polarne zone, dve umerene zone srednjih širina i žarku tropsku zonu.

Sistem klasifikacije klime koji se danas najčešće primenjuje prvi put je upotrebio 1900. rusko-nemački klimatolog Vladimir Kepen (Wladimir Köppen). On je podelio površinu Zemlje na regije koje se poklapaju sa svetskim šablonima vegetacije i zemljišta. Granice ovih klimatskih regija su definisane korišćenjem preciznih podataka temperature i padavina.

Područja tropske klime prostiru se na nižim geografskim širinama. Ovim predelima dominiraju tropske i ekvatorijalne vazdušne mase. Tokom cele godine je toplo sa slabim hladnim sezonama. U nekim tropima padavine se toliko visoke da iznose u proseku 200 cm godišnje. Vlažnost je veoma visoka. Oluje su skoro svakodnevna pojava. Prosečna temperatura svakog meseca iznosi blizu 27 °C, a temperaturne razlike su male, tako da mnoge lokacije ne osete više temperature od 38 °C i niže od 16 °C.

Vegetacija ovih područja se sastoji od gustih kišnih šuma. Na slabo isušenim područjima rastu močvare mangrova. Džungla se nalazi u tropskim delovima sa manjom gustinom stabala i tamo gde sunčeva svetlost dopire do zemlje. Na ovom području postoji gusto nisko rastinje.

Kišne tropske klime obično nastaju niskim predelima oko ekvatora i duž planinskih tropskih obala na koje nailaze vlažni, istočni pasati. Severno od kišnih, tropskih predela, između 5 i 20° geografske širine, leži pojas vlažno-suvih tropa. Ovi predeli imaju klimu savane. Padavine nisu obilne i suva sezona je duža. Od vegetacije najzastupljenije su visoke trave i raštrkana stabla.

Severno od tropskih savana nalaze se tropske stepe koje imaju polusuvu klimu. Dalje na sever, obično između 15 i 30° geografske širine, nalaze se tropske pustinje. Godišnja količina padavina u tropskim stepama iznosi manje od 76 cm, a u pustinjama manje od 25 cm.

Između 20 i 40° geografske širine nalaze se područje subtropske klime, u kojoj postoji podela na osnovu količine padavina. Suva subtropska i tzv. mediteranska klima se obično nalaze severno od suvih tropa.

Mediteranska klima varira od tople do vrele, suva leta i hladne do umerene zime.

Područja sa ovom klimom obično se nalaze na zapadnim obalama između 30° i 40° geografske širine.

Mediteranska klima postoji na obalama južne Kalifornije i centralnog Čilea, obalama Sredozemnog mora i duž obala Afrike i Australije. Tipična srednja temperatura tokom leta iznosi 27 °C, a zimi oko 10 °C.

Suve subtropske klime postoje u delovima centralne Španije, na Bliskom Istoku, Južnoj Africi i u unutrašnjosti istočne Australije. Temperature su malo više od mediteranske klime, a zimske kiše ređe.

Vlažne subtropske klime obično postoje u predelima između 25° i 35° geografske širine na istočnim stranama kontinenata: jugoistočni deo SAD, jugostočni deo Kine i južni Japan, područje južnog dela Brazil-Urugvaj-severoistok Argentine. Tokom letnjih meseci srednja temperatura iznosi oko 28 °C, a zimi od 5 do 15 °C. Godišnja količina padavina iznosi 76-152 cm, što je dovoljno za rast šuma.

Područja na kojima vladaju ciklonske klime nalaze se u širokom pojasu geografskih širina: od 35° do 70°. Ovom klimom dominira sudar hladnih polarnih i toplih, tropskih vazdušnih masa, kao i kretanje frontalnih ciklona.

Ciklonske klime uglavnom se nalaze na prostorima iznad velikih kopnenih masa i stoga obuhvataju, uglavnom, područja Severne hemisfere na srednjim i višim geografskim širinama. U ove klime spadaju vlažna kontinentalna, subarktička (tajga), suva kontinentalna i pomorsko kontinentalna klima.

Vlažne kontinentalne ciklonske klime postoje u delovima severoistoka i severnog, centralnog dela SAD i na jugoistoku Kanade; severoistoku Kine, severu Japana, Azerbejdžana, Jermenije i Gruzije; delovima centralne Azije i Rusije; na u centralnoj i istočnoj Evropi. Leta su duža i toplija krećući se ka ekvatoru, dok su zime duže i hladnije ka polovima.

Srednja mesečna temperatura iznosi od 20 °C leti i oko -18 °C zimi. U južnim područjima prosečna temperatura leti je oko 26 °C, a zimi 0 °C. Prosečna količina padavina varira između 63 i 152 cm. Sneg je česta pojava, naročito u severnim delovima.

Vegetacija varira od prerijskih pašnjaka, u suvljim delovima, do listopadnh šuma na jugu i zimzelenih na severu.

Regija subarktičke ciklonske klime (tajga) nalazi se između 50°i 70° geografske širine. Pokriva velike predele Aljaske i severne Kanade, veći deo Skandinavije, Rusije, država na Baltiku, Belorusiju. Predeli sa ovom klimom su izvor hladnih kontinentalnih polarnih vazdušnih masa.

Leta su kratka i hladna i traju samo tri meseca. Iako temperature mogu dostići prosek od 20 °C, dolazi do pojave mraza tokom noći. Zime su duge i veoma hladne. Srednja temperatura u januaru je niža od -18 °C i u severoistočnom Sibiru su zabeležene temperature od -67 °C. Razlika u temperaturama u januaru i julu može dostići 56 °C.

Količina padavina tokom godine obično je niža od 50 cm sa maksimumom za vreme letnjih kiša. U nekim delovima postoje velika područja stalno zaleđenih dubljih slojeva zemlje koja se nazivaju permafrost.

Suva kontinentalna ciklonska klima obuhvata područja između 35° i 50° geografske širine, u zavetrini planina i daleko u unutrašnjosti.

Glavna područja suve kontinentalne klime su : Velike ravnice i Veliki basen Severne Amerike; Mongolija, severozapad Kine i delovi centralne Azije; i jugozapad i jug Argentine u Južnoj Americi. Leta su topla sa srednjim temperaturama, u nekim predelima, do 27 °C. Količina padavina je mala i promenljiva, naročito u područjima sa suvom kontinentalnom – pustinjskom klimom (do 13 cm/god).

Morska kontinentalna ciklonska klima se prostire na zapadnim obalama kontinenata između 35° i 60° geografske širine.

Obuhvata delove obale Pacifika u Severnoj i Južnoj Americi (od Aljaske do severne Kalifornije i južni Čile), severozapadne Evrope, Novi Zeland i jugoistok Australije.

Temperature u oblastima ove klime su umerene sa preovlađujućim zapadnim vetrovima. Retko se dešava da temperature zimi opadnu ispod -7 °C ili porastu preko 30 °C tokom leta.

Prosečna količina padavina se kreće od 50 – 250 cm godišnje. U predelima sa većom količinom padavina čestu pojavu predstavljaju guste četinarske šume.

Klima polarne tundre se prostire uglavnom izvan arktičkog kruga na severnim ivicama Severne Amerike i Evroazije, severno od subarktičke klime. Zime su duge i veoma hladne. Temperature dostižu i do -57 °C. Leta su kratka i traju samo dva, tri meseca. Godišnja količina padavina iznosi oko 38 cm. Drveće ne postoji, a ispod površine leži permafrost.

Klima polarnih kapa nema mesece sa temperaturama iznad 0 °C. Skoro ceo Antarktik i cela obala Grenlanda imaju najhladniju klimu na Zemlji. Ova područja pokrivena su stalnim snegom i ledom, a ponegde golim stenama. Vegetacija ne postoji.

Zimske temperature su najekstermnije u unutrašnjosti Antarktika i dostižu i do -87 °C. Led, koji se nalazi na višim nadmorskim visinama (u nekim predelima na visinama preko 3.000 metara), odgovoran je za ovako niske temperature.

Tokom leta temperature retko pređu 0 °C i često opadnu do -18 °C. Godišnja količina padavina, uglavnom sneg, obično je manja od 13 cm.

Planinske klime uglavnom su hladnije od onih na nižim nadmorskim visinama, na istoj geografskoj širini. Padavine su veće na nižim stranama, na koje nailazi vetar, nego na višim stranama u zavetrini.

Na većim visinama često postoji sloj stalnog snega. Najprostranija područja sa ovom klimom su Stenovite planine u SAD, Andi u Južnoj Americi i Himalaji.